نام قبلی این میدان، میدان شاه بوده است و در قلب مجموعه تاریخی نقش جهان قرار دارد. این میدان و آثار تاریخی اطراف آن در زمان سلسله صفویه و به دستور شاه عباس اول و با الگو گرفتن از باغ نخجوان آذربایجان، ساخته شد. قبل از احداث مجموعه نقش جهان در محل کنونی باغی به نام “باغ نقش جهان” قرار داشته است که این باغ همچنین محل استقرار ساختمان‌های دولتی و کاخ فرمانروایان تیموری و آق‌قویونلوها بود. این میدان، میدانی مستطیل شکل به درازای ۵۶۰ متر و پهنای ۱۶۰ متر است.
بسیاری از سیاحان و جهانگردانی که در زمان‌های گذشته به توصیف شهر اصفهان پرداخته‌اند از شکوه و عظمت میدان نقش جهان سخن بسیار گفته‌اند و از بازدیدهای سفیران و نمایندگان خارجی و اتباع کشورهای دیگر در این میدان خاطراتی را شرح داده‌اند.
بناهای تاریخی اطراف میدان شامل این آثار است: کاخ عالی قاپو که در واقع درب ورودی دولت خانه صفوی بوده است، مسجد شاه که مهمترین مسجد تاریخی اصفهان است و به دستور شاه عباس و به عنوان خیراتی برای شادی روح جدش شاه طهماسب بنا شد، مسجد شیخ لطف الله که شاهکاری است از معماری و کاشی کاری و در عهد صفوی به وسیله استاد محمدرضا اصفهانی ساخته شد، سر در قیصریه که در واقع در ورودی اصلی بازار اصفهان می‌باشد و حجره‌ها که در دو طبقه ساخته شده اند و جلوه میدان را دو چندان کرده اند.
کاخ عالی قاپو: قاپو یا قاپی در زبان ترکی به معنی در، درگاه و ورودی است و عالی به معنی باشکوه، بزرگ و با ارزش است پس اسم بنا به معنی درگاه باشکوه است. این بنا پس از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان توسط شاه عباس اول بین سالهای ۹۷۳ تا ۹۷۷ خورشیدی بعنوان مقر و دولتخانه حکومتی سلاطین صفوی ساخته شد. در روزگاران صفوی به این کاخ “دولتخانه مبارکه نقش جهان” و “قصر دولتخانه” می‌گفتند. عمارت در ابتدا ساده تر بوده است و به مرور زمان بخش‌هایی بر آن اضافه شده. مثلا ایوان رو به روی عمارت که با ستون هایی محصور شده در زمان حکومت شاه عباس دوم به بنا اضافه شده است.
مسجد شاه (مسجد امام): این مسجد، مهمترین مسجدی است که از دوره صفویان در ایران برجای مانده است که به نام‌های مسجد سلطانی، مسجد جامع و مسجد امام نیز خوانده می‌شود. همانطور که قبلا ذکر شد این مسجد به دستور شاه عباس ساخته شد اما تزئینات و الحاقات آن در دوره شاهان بعد از او انجام شد. کاشی کاری‌ها و معماری بی‌نظیر این مسجد شما را شگفت زده می‌کند. شبستان غربی مسجد که با کاشی های خشت هفت رنگ تزئین شده و هوش از سر هر بیننده‌ای می‌رباید!
مسجد شیخ لطف الله: این بنا که در سمت شرق میدان قرار دارد، در دوره قاجار به شدت تخریب شد و در زمان رضا شاه بازسازی گردید. نکته جالب درباره این مسجد این است که مناره ندارد! قبل از اسلام از مناره برای جهت یابی و مسیریابی استفاده می‌شده است و وجود مناره در جایی نشان دهنده وجود یک شهر بوده است. بعد از اسلام مناره نمادی برای دعوت مردم به مسجد و ادای نماز بوده است. اما چون مسجد شیخ لطف الله، مسجدی مخصوص درباریان و خانواده شاه عباس بوده از این جهت نیازی به مناره نداشته است.
سر در قیصریه: این بنا در گذشتهٔ نه‌چندان دور دارای سه طبقه و اکنون دارای دو طبقه است. طبقهٔ سوم آن که تخریب شده، نقاره‌خانه را تشکیل می‌داده‌است که در آن با صدای موسیقی، اوقات روز را اعلام می‌کرده‌اند. گفته می‌شود که علت نامگذاری این بنا، شباهت آن به یکی از بناهای شهر قیصریه بوده است. سردر قیصریه که ورودی اصلی بازار است شامل چهار درب فرعی، یک دروازه اصلی و یک حوض بوده که حوض آن حدود دهه ۱۳۴۰ شمسی به باغچه تبدیل شد ولی اکنون دوباره به صورت حوض درآمده است.
اگر میدان و بناهای آن را حسابی گشته اید و حالا می‌خواهید تفریح کوتاهی کنید، درشکه‌هایی که در اطراف میدان می‌رانند می‌توانند گزینه‌های خوبی باشند!
علاوه بر بناهای دیدنی و درشکه سواری و … از خوراکی‌های اصفهان هم نمی‌شود گذشت! بریانی، خورشت ماست، حلیم بادمجان و … غذاهایی که نظیرشان را پیدا نمی‌کنید! خبر خوب این است که رستوران‌های بسیاری در بین غرفه های میدان و حتی در خارج از محوطه آن هستند که این غذاهای محلی اصفهان را سرو می‌کنند! از سر زدن به آنها هم غافل نشوید!